దళిత సాహిత్య చైతన్యం ఆచార్య దార్ల వెంకటేశ్వరరావు
- డాక్టర్ బడిగె ఉమేశ్
ఫోన్: 9494815854,
దళితుల అభ్యున్నతి కోసం జ్యోతి రావు పూలే, డా॥ బి. ఆర్. అంబేద్కర్ వంటి మహనీయులు ఎంతో కృషి చేశారు. నాటి నుండి నేటి వరకు అనేక మంది కవులు, రచయితలు, ఉద్యమ కారులు ఈ రంగంలో విస్తృతంగా కృషి చేస్తూ వస్తున్నారు. అటువంటి వారిలో ఆచార్య దార్ల వెంకటేశ్వరరావు కూడా ఒకరు. ఈయన ఇరవైయ్యొకటవ శతాబ్దపు తెలుగు సాహిత్య విమర్శకుల్లో గుర్తింపు పొందిన రచయిత. కవిత్వం, విమర్శనా రంగాల్లో సుప్రసిద్ధులు. వ్యాసాలు రాయడంలోనూ, ఉపన్యాసాలు ఇవ్వడంలోనూ తమదైన ప్రత్యేకత చాటుకున్నారు. నిత్యం తన పాఠాల ద్వారా విద్యార్థులను చైతన్య పరుస్తుంటారు. అనునిత్యం సృజనాత్మకంగా ఆలోచిస్తూ, ఎన్నో కవితలు, పద్యాలు రాస్తుంటారు. సాహిత్యం సామాజిక ప్రయోజనాన్ని కలిగించేది కావాలనీ, సామాజికాంశాలు సాహిత్యంలో చర్చించాలని పరితపిస్తుంటారు. సామాజిక శాస్త్ర దృష్టి వీరి సాహిత్య కృషిలో అత్యధికంగా కనిపిస్తుంది. నాలుగు పదుల వయసులోనే ఈయన పదహారు పుస్తకాలను రాసి ప్రచురించడం విశేషం. ఆచార్య దార్ల వారి రచనలు కొన్ని హిందీ, ఇంగ్లీషు భాషల్లోకి అనువాదమయ్యాయి. మరెన్నో అముద్రిత కవితలు, పద్యాలు, వ్యాసాలు గ్రంథస్థం కావడానికి సిద్ధంగా ఉన్నాయి.
ఆచార్య దార్ల వారు దళిత, బహుజన, నవల, కథ, నాటకం, వ్యక్తులు, పరిశోధన, విమర్శ, తులనాత్మకం, ఉద్యమాలు – వాదాలు మొదలైన విభాగాల్లో పరిశోధన వ్యాసాలు విస్తృతంగా రాశారు. విస్తారమైన అధ్యయనం, సూక్ష్మమైన పరిశీలన, శాస్త్రీయమైన వివేచన, స్పష్టమైన వ్యక్తీకరణ, ఆసక్తికరమైన శైలి, తులనాత్మక దృష్టి వంటి మౌలిక లక్షణాలతో దార్ల వారు వ్యాసం రాయడం గమనార్హం. వీరి వ్యాసాలు సాహిత్య, సామాజిక విలువలకు నిలయాలు. దళిత సాహిత్యానికి సంబంధించిన అంశాల పట్ల వీరు ఎంతో బాధ్యత వహించారు. వీటిలో ప్రధానంగా కుల, వర్గీకరణ సమస్యలు, దళితులపై దాడులు, దళిత సాహిత్య ధోరణులు, దండోరా ఉద్యమం, జాంబవపురాణం, శంబుక దృక్పథం, మాలదాసరి కథ, ఆది ఆంధ్రుడు, దళిత పత్రికలు, కులవృత్తి, మాష్టార్జీ సాహిత్యం – బహుజనవాదం, అన్నమయ్య సాహిత్యంలో దళిత దృక్పథం, బోయి భీమన్న సాహిత్యం- అంబేద్కర్ దృక్పథం వంటివి పేర్కొనదగినవి. సాహిత్యాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని దళిత, బహుజనుల మనుగడకోసం ఈయన ఎంతో కృషి చేస్తున్నారనడానికి ఈ వ్యాసాల్లోని విశేషాలే తార్కాణాలు.
‘‘తెలుగు దళిత సాహిత్యం సాంస్కృతిక రంగాలు: భవిష్యత్ సవాళ్లు’’ (https://vrdarla.blogspot.com/search?) అనే సదస్సుకోసం తన బ్లాగులో ప్రచురించిన కరపత్రంలో దళిత సాహిత్యం మునుముందుకు ఎదగాల్సిన ఆవశ్యకతను దార్లవారు స్పష్టంచేశారు. ఈ నేపథ్యంలో పూర్వం పెద్దలు చేసిన కృషిని స్ఫూర్తిగా తీసుకోవాలని కోరారు. గతాన్ని స్మరించుకొని, వర్తమానంలో ఆచరించి, భవిష్యత్తుకు బాటలు వేసుకోవాలన్నారు. వీరి ఆలోచనలు దళితుల అభ్యున్నతికి అద్దం పడతాయి.
కుల పురాణాల్లో జాంబవపురాణం గొప్పదని అందులోని మాదిగ జాతి జీవితం మరింత ఆదర్శమైందని ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు ‘‘కుల పురాణాలు అధ్యయనం – జాంబవపురాణం’ (బహుజన సాహిత్య దృక్పథం, పుటలు: 34-44) అనే వ్యాసంలో గుర్తుచేశారు. మాదిగ జాతి పురోభివృద్ధిని చాలా స్పష్టంగా చూపించారు. అష్టాదశ పురాణాల్లో ఉండే కొన్ని అంశాల్ని ఆధారంగా చేసుకొని ‘జాంబవపురాణం’ పరిణామాన్ని పరిశీలించారు. ఈ పురాణ లక్ష్యాలు, లక్షణాలు చాలా విలువైనవన్నారు. సమాజంలో ఆధిపత్య కులాలు జాంబవపురాణం మూలాల్ని బయటికి రానీయలేదని వాపోయారు. వ్యాసంలో ఝాన్సీ లక్ష్మీబాయి, సద్దాం హుస్సేన్ ల వృత్తాంతాలను పేర్కొంటూ, పెత్తందారు దేశాల దౌష్ట్యాన్ని ఖండించారు. చారిత్రక వక్రీకరణలను, దళితులను నాశనం చేసే కుట్రలను ఈ వ్యాసం లో ఆలోచనాత్మకంగా విశ్లేషించారు. జాంబవపురాణంలో మాదిగ జాతి సామాజిక, సాంస్కృతిక జీవన విధానం ఎంతో ప్రశంసనీయమైందన్నారు. కానీ దళితుల్లో రానురాను తమ జాతిని తామే తక్కువ చేసుకునే ధోరణికి రావడాన్ని వ్యాసకర్త నిరసించారు. మాదిగ మేధావులు తమ జాతి మూలాల్నీ కాపాడుకోవాలని ఆకాంక్షించారు.
‘దళిత వాద పత్రికలు – దళిత చైతన్యం' (పునర్మూల్యాంకనం, పుటలు: 50-59) అనే వ్యాసంలో తెలుగులో వచ్చిన పత్రికల కథాకమామీషునీ, వాటి ఆవశ్యకతలనూ స్థూలంగా పరిచయం చేశారు. సామాజిక సమస్యలపై పత్రికలు కథనాలు రాయడం తక్షణ సంస్కరణకు నిదర్శనమన్నారు. దళిత పత్రికలు 1870లో దేశవ్యాప్తంగా ప్రారంభమైనవని చెప్పారు. ముఖ్యంగా జ్యోతి రావు ఫులే, డా॥ బి. ఆర్. అంబేద్కర్ వంటి మహనీయుల కృషి అనన్య సామాన్యమైందని కొనియాడుతూ, వీరు అందించిన చైతన్యాన్ని భావితరాలు స్ఫూర్తిగా తీసుకోవాలన్నారు. తెలుగు రాష్ట్రాల్లో వెలువడే దళిత పత్రికలను, వాటి స్వరూప స్వభావాలను సమీక్షించారు. ఈ సమాజంలో ప్రముఖ వ్యక్తుల తత్వాలనూ, ఆయా వాదాల నేపథ్యాలనూ దళిత పత్రికలు ప్రచురించడం గొప్ప ఆదర్శమన్నారు. సాహిత్య పరంగా వివిధ పత్రికల్లో ప్రక్రియ పర రచనలు రావడం ఆహ్వానించదగిందన్నారు. దళిత మేధావులు ఈ పత్రికలను ఆధారంగా చేసుకొని అనేక సమస్యలను వెల్లడించవచ్చని ఉగ్గడించారు. దళిత పత్రికలపై విశేష కృషిచేసిన గౌరీశ్వర రావు, యాగాటి చిన్నారావులూ తమ బాధ్యతను చక్కగా నిర్వహించారని చెప్పారు. పత్రికల్లో విషయ నాణ్యతపై రచయిత స్పష్టమైన అభిప్రాయాలను వెల్లడించారు. రాష్ట్రంలో దళిత పత్రికలు ఏ మూల నుండి వచ్చాయన్న సంగతుల్ని కాలక్రమంగా తెలపడం వ్యాసకర్త పరిశోధన పటిమకు సంకేతం. ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు దళిత పత్రికల్లోని అంశాలను చర్చిస్తూ, సంపూర్ణమైన నిష్పాక్షిక ధోరణితో వాటిని ప్రోత్సహించారు. పత్రికల్లో స్థానిక, రాష్ట్ర, జాతీయ దళిత సమస్యలను కూలంకషంగా చర్చించాలని ఆకాంక్షించారు. ప్రముఖ ఇంగ్లీషు అధ్యాపకులు ఆచార్య జె. భీమయ్య ‘దళిత సాహిత్యం- మాదిగ దృక్పథం’ అనే గ్రంథానికి రాసిన ముందుమాటలో ‘దార్ల కులం, వర్గం, మిళితమైన సమాజాన్ని శాస్త్రీయంగా విశ్లేషించే ప్రయత్నం చేశా’రని అన్నారు. (దళిత సాహిత్యం మాదిగ దృక్పథం, పుట: 11)
ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు చాలా నవలలపై వ్యాసాలు వెలయించారు. వాటిలో ‘పంచమం’, ఎన్నెల నవ్వు, అతడు అడవిని జయించాడు’ చెప్పుకోదగినవి. తెలుగు మాండలిక నవలలపై, ఆచార్య కొలకలూరి ఇనాక్ నవలపై కూడా వీరు వ్యాసాల్ని రాశారు. ‘పంచమం’ తొలి దళిత ఉద్యమ నవలా ? (పునర్మూల్యాంకనం, పుటలు: 66-73) అనే వ్యాసంలో కొన్ని విషయాలిలా ఉన్నాయి. తొలుత వ్యాసకర్త నవలా సాహిత్యంలో దళితుల ప్రస్తావనను స్థూలంగా పరిశీలించారు. ఈ నవల్లో ప్రజ్వరిల్లిన దళిత ఉద్యమాన్ని ఆధారాలతో పరిచయం చేసి, ఇది ఎంతో సుదీర్ఘమైందని నిరూపించారు. నవ భారతంలో దళితులపై జరిగే దాడులను నిర్ద్వంద్వంగా ఖండించారు. ‘పంచమం’ నవల తొలి దళిత నవలా కాదా? అనే వివరాల్ని నిగ్గు తేల్చి, దీని కంటే ముందు కొన్ని నవలలుండటం గమనార్హమన్నారు. అయితే ఈ నవల్లో ఉండే దళిత ఉద్యమం అత్యంత ప్రేరణతో కూడిందని నొక్కి వక్కాణించారు. ఈ విధంగా రచయిత మిగతా నవలలపై రాసిన వ్యాసాల్లోనూ ఎన్నో ఆసక్తికర అంశాల్ని పేర్కొన్నారు.
‘వెంటాడే అవమానం’, తెలుగు కథ దళిత వాదం, గిరిజన కథలు, ఆచార్య ఇనాక్ కథల్లో వస్తు వైవిధ్యం, కులవృత్తి కథలు, దళిత క్రైస్తవ కథలు మొదలైన వాటిపై ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు ప్రత్యేకంగా వ్యాసాలు రాశారు. ఇందులో ‘తెలుగు దళిత కథా పరిణామం’’ (దళిత సాహిత్యం మాదిగ దృక్పథం.' పుటలు: 26 -31) అనే వ్యాసంలోని కొన్ని అంశాలను చూద్దాం. దళిత సాహిత్యం తెలుగు ప్రక్రియల్లో ఎలా ప్రయాణిస్తూన్న విషయాల్ని చక్కగా తెలిపారు. దళిత వాదానికి, ఉద్యమానికి గల భేదాలను స్పష్టీకరించారు. ప్రత్యేకించి దళిత కథలు ఏయే గ్రంథాల్లో ప్రచురితమయ్యాయన్న దాన్ని వెల్లడించారు. కథ సాహిత్యంలో గురజాడ అప్పారావు, శ్రీపాద సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రి, చలం, అడవి బాపిరాజు లాంటి ప్రభృతులు దళిత సమస్యలపై ఎన్నో కథలు రాశారని గుర్తుచేశారు. ‘తెలుగు కథా – దళిత వాదం’ (1963) గ్రంథం ద్వారా నిఖిలేశ్వర్ సంపాదకత్వంలో ఎన్నో దళిత కథలు వెలుగు చూడడాన్ని అభినందించారు. ఆచార్య ఎండ్లూరి సుధాకర్ ‘మల్లె మొగ్గల గొడుగు’, నాగప్పగారి సుందర్రాజు ‘మాదిగోడు’ పుస్తకాలను తొలి దళిత ఆత్మకథలుగా ఈయన పేర్కొన్నారు. గుండె డప్పు కనకయ్య, కొలకలూరి ఇనాక్, పైడి తెరీష్ బాబు, జూపాక సుభద్ర, జాజుల గౌరి, బోయ జంగయ్య, కాలువ మల్లయ్య మొదలైనవారు విస్తృతంగా కథలు రాస్తున్నారని వ్యాసంలో తెలిపారు. ముస్లిం కవి యాకూబ్ ఇటీవలే ప్రచురించిన తన సిద్ధాంత గ్రంథంలో‘ ‘దార్ల వేంకటేశ్వరరావు నాగార్జున విశ్వవిద్యాలయం, కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ సంయుక్తంగా నిర్వహించిన సదస్సులో కాసుల ప్రతాపరెడ్డి రచించిన ‘వెంటాడే అవమానం’ కథపై సమర్పించిన వ్యాసం దళిత కథా విమర్శకు నమూనాలాంటిది.’’ (ఆధునిక తెలుగు సాహిత్య విమర్శ, పుట: 178) అన్న మాటలు స్మరణీయాలు. ఈవిధంగా ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు ఉత్తరాంధ్ర, తెలంగాణా, రాయలసీమ ప్రాంతాల్లో వచ్చే దళిత కథలను చక్కగా విశ్లేషించారు.
బోయి భీమన్న ‘రాగవాశిష్ఠం’, ఆచార్య కొలకలూరి ఇనాక్ ‘మునివాహనుడు' నాటకాలపై ఈయన విశిష్టమైన వ్యాసాలు రాశారు. రాగవాశిష్ఠం- నాటక వైశిష్ట్యాం’ (దళిత సాహిత్యం మాదిగ దృక్పథం' పుట: 13 -25) అనే వ్యాసం చాలా సుదీర్ఘమైంది. బోయి భీమన్న గారి దళిత దృక్పథాన్ని ఇందులో హృద్యంగా చెప్పారు. వ్యాసంలో ముందుగా నాటక పూర్వాపరాల్ని క్షుణ్ణంగా పరిశీలించారు. తర్వాత కుల సమస్య నిరసన నాటకంగా దీన్ని అభివర్ణించారు. భీమన్న గారు సమాజంలో పాతుకుపోయిన ఛాందస భావాలను రూపుమాపడానికే ఈ నాటకం రాశారని తెలిపారు. ఇందులో గొప్ప సామాజిక దృష్టిని చూశారు. వివాహ వ్యవస్థలో అరుంధతీ దేవి, వశిష్టులు ఆదర్శ దంపతులని భీమన్న నాటకం ద్వారా వ్యక్తం చేయడం కుల నిర్మూలనకు నిదర్శనమని చాటి చెప్పారు. ఈ నాటకంలో పాత్రలు వేటికవే ఒదిగి పోవడం గమనార్హమన్నారు. నాటకంలో సుదీర్ఘమైన కథను చిన్న చిన్న పేరాలుగా విడగొట్టి, వశిష్టుడు, ప్రాచీనుల సిద్ధాంతాలను తులనాత్మకంగా పరిశీలించారు. అరుంధతి దేవి కథను తెలుసుకొని ప్రాచీనుడు లాంటి ఛాందసులు ఎలా మారారన్న అంశాల్ని చక్కగా విశ్లేషించారు. భీమన్న అరుంధతి దేవి పాత్రను సంప్రదాయానికి నిదర్శనంగా తీర్చిదిద్దడం మార్పునకు గుర్తని ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు అభిప్రాయపడ్డారు. పన్నెండు రంగాలుగల ఈ దృశ్య కావ్యాన్ని భీమన్నగారు అద్భుతంగా, ఆదర్శంగా తీర్చిదిద్దడం వారి నిశిత పరిశీలన దృష్టికి గొప్ప నిలయమన్నారు. నాటకంలో శిల్ప, సన్నివేశాలు, వర్ణనలు సందర్భానుగుణంగా ఇమిడి పోవడం చెప్పుకోదగిందన్నారు. అంతేకాదు ఈ నాటకంపై అంబేద్కర్ ప్రభావం విశిష్టంగా కనబడుతుందన్న విషయాన్ని వ్యాసకర్త సోదాహరణంగా నిరూపించారు.
గురజాడ అప్పారావు, దాసు శ్రీరాములు, శంకరం బాడి సుందరాచారి, బాబు జగ్ జ్జీవన్ రామ్, కేశవరెడ్డి, నామ్ దేవ్ ఢసాల్, నాగప్పగారి సుందర్రాజు వంటి ప్రముఖుల జీవితం, వ్యక్తిత్వం, సాహిత్య విశేషాలను దార్ల వేంకటేశ్వరరావు లోతుగా అధ్యయనం చేశారు. వీటిలో సుందర్రాజుగారిపై చేసిన పరిశోధన దళిత దృక్పథానికి కేంద్రంగా భావించవచ్చు. ‘ఒక మాదిగ స్మృతి : నాగప్పగారి సుందర్రాజు’ (2007) గ్రంథంలో సుందర్రాజుగారి జీవితాన్ని, ఆయన రచనల్నీ, పరిశోధనను, ఉద్యమాలను పరిశోధనాత్మకంగా పొందుపరిచారు. సుందర్రాజు దళితుల హక్కుల కోసం పోరాడిన విధానాన్ని పుస్తకంలో విశదీకరించారు. సుందర్రాజు రాసిన లేఖలు, కవితలు, కథలను, పరిశోధనలోని ముఖ్యాంశాలను, ఆయన ఆలోచనా దృక్పథాన్ని బయటపెట్టారు. సుందర్రాజుతో తనకున్న గాఢమైన అనుబంధాన్ని ఇలా గుర్తుచేసుకున్నారు. ‘‘అతనిని గుర్తుచేసుకోవడం అంటే మాదిగల్ని, మాదిగ సాహిత్యాన్ని గుర్తు చేసుకోవడమే. మాదిగ సాహిత్యాన్ని గుర్తు చేసుకోవడం అంటే నాగప్పగారి సుందర్రాజుని కూడా తప్పని సరిగా గుర్తుచేసుకోవడమే.’ (ఒక మాదిగ స్మృతి - నాగప్పగారి సుందర్రాజు, పుట:11) సుందర్రాజుగారు మరణించినప్పుడు ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు హైదరాబాదు విశ్వవిద్యాలయం నుంచి మిత్రులతో కలిసి వారి దహన కార్యక్రమాలకు హాజరైన విషయాల్ని ఆర్ద్రంగా తెలిపారు.
ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు ప్రధాన క్షేత్రం విమర్శ. ముఖ్యంగా దళిత సాహిత్య విమర్శలో ఈయన ప్రశంసనీయమైన కృషి చేశారు. ఆచార్య కొలకలూరి ఇనాక్ సాహిత్యంపై ‘‘*విమర్శకుడిగా కొలకలూరి ఇనాక్*’’ (సాహితీ మూర్తులు స్ఫూర్తులు, పుటలు: 162 -172) అనే వ్యాసం రాశారు. ఇందులో ఇనాక్ గారి సమీక్షలో గొప్ప సాహిత్య విమర్శాంశాలున్నాయని తెలిపారు. ‘మాలవాండ్ర పాట’ ను దళితుడే రాశాడన్న ఇనాక్ గారి అభిప్రాయాన్ని పరిశీలించాల్సిన అవసరం ఉందని దార్లవారు అన్నారు. ఎందుకంటే ఆనాటి కాంగ్రెస్ పార్టీ హరిజనుల్ని తమవైపు తిప్పుకోవడానికి నానా ప్రయత్నాలు చేసింది. అందులో భాగంగానే ఈ మాలవాండ్ర పాట ముందుకు తెచ్చారనే కారణాన్ని సూచించారు. విమర్శలో ఇనాక్ గారి సూత్రాలైన ‘నిబద్ధత, నిమగ్నత, నిబిడత’లు ఉత్తమమైన సిద్ధాంతాలని అభివర్ణించారు. ఇనాక్ గారి విమర్శ దృక్పథంలో ‘‘సమాజ పరిణామంతో పయనించిన విమర్శ పరిణామం గోచరిస్తుంది. అన్నింటినీ మించి సాహిత్యానికున్న ప్రయోజనాన్ని వివరించాలనే ఆకాంక్ష వెల్లడవుతుం’’దని (సాహితీ మూర్తులు స్ఫూర్తులు' పుట: 163) రచయిత అన్నారు. ఇనాక్ గారిపై వచ్చిన వ్యాసాలను లోతుగా పరిశీలించి వీరు సైద్ధాంతిక దళిత, బహుజన సాహిత్య విమర్శను విరివిగా కొనసాగించారని ఆచార్య దార్ల వారు అన్నారు.
దార్ల వేంకటేశ్వరరావు దళిత సాహిత్య విమర్శకే పరిమితం కాలేదు. తెలుగు సాహిత్య విమర్శ క్షేత్రంలోనూ వీరి స్థానం పదిలమనీ చెప్పవచ్చు. ఉదాహరణకు ‘‘తెలుగులో పునర్మూల్యాంకనం*’’ (*బహుజన సాహిత్య దృక్పథం' పుటలు: 147 – 157) అనే వ్యాసంలో తెలుగు సాహిత్య విమర్శ పరిణామ క్రమాన్ని అంచన వేయడం నిశిత పరిశీలనకు నిదర్శనం. పూర్వ విమర్శకుల అభిప్రాయాలను సూక్ష్మంగా పరిశీలించి సాహిత్యాన్ని పునర్మూల్యాంకనం చేసుకోవాలని ఉద్ఘాటించారు. ప్రధానంగా సృజన, అను సృజన రంగాల్లో జరిగిన కృషి చెప్పుకోదగిందని, ఆయా విషయాల్ని ప్రక్షాళనం చేసుకుంటే బాగుంటుందన్నారు. 1914 కి పూర్వ విమర్శకు ఆ తర్వాత కొనసాగిన విమర్శకు చాలా తేడాలున్నాయన్నారు. ముఖ్యంగా కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి గారి కృషివల్ల ఆధునిక విమర్శ కొత్త పుంతలు తొక్కిందని వ్యాసకర్త అన్నారు. పునర్మూల్యాంకనం విమర్శలో అట్టడుగు వర్గాల సాహిత్యాన్ని ప్రత్యేకంగా గుర్తించాలని వీరి వాదన. ‘సాహిత్య విలువలతోపాటు, అప్పటికే నిర్ణయించిన విలువల్ని పునః సమీక్ష చేసే దిశగా పునర్మూల్యాంకన విమర్శ కొనసాగుతుం’’దని (బహుజన సాహిత్య దృక్పథం, పుట:155) వ్యాసంలో పేర్కొన్నారు. రచయిత ఈ వ్యాసాన్ని గొప్ప తాత్త్విక చింతనతో రాశారు. ఉనికి కోల్పోతున్న సాహిత్యాలను కాపాడుకోవాలనీ, సాహిత్య మౌలిక సూత్రాల్ని , విలువల్ని రక్షించుకోవాల్సిన ఆవశ్యకత నేటి పరిశోధకులపై ఉందని పునరుద్ఘాటించారు. ఎప్పటికప్పుడు సంస్కరణాత్మక దృక్పథంతో సాహిత్యాన్ని మార్పు చేసుకొంటే మంచిదని చెప్పారు.
కేశవరెడ్డి ‘చివరి గుడిసె', యేకుల వెంకటేశ్వరులు ‘ఎన్నెల నవ్వు' నవలల్నీ, కన్నడ కవి కువెంపు ‘శూద్ర తపస్వి’, త్రిపురనేని ‘శంబుక వధ’ నాటకాల్నీ దార్లవారు తులనాత్మకంగా పరిశీలించారు. వీటిలో ‘చివరిగుడిసె’, ‘ఎన్నెల నవ్వు’ నవలలపై రాసిన వ్యాసం ఆకట్టుకుంటుంది. ముందుగా రచయితల వివరాలను పరిచయం చేసి, తర్వాత ఈ రెండు నవలల్లోని వస్తువుల్ని సంక్షిప్తీకరించారు. నవలను తులనాత్మకంగా అధ్యయనం చేసి పలు అంశాలను వెల్లడించారు. కేశవరెడ్డి ‘చివరిగుడిసె’ లో నల్లమల అడవుల్లోని యానాదుల జీవితాల్ని, ఏకుల వెంకటేశ్వరులు ‘ఎన్నెల నవ్వు’ ఆంధ్రప్రదేశ్ లో వివిధ ప్రాంతాల్లో ఉన్న యానాదుల జీవన సుఖ దుఃఖాలను పరిచయం చేయడం కనిపిస్తుందన్నారు. కేశవరెడ్డి యానాదుల్లో నేరస్థులు లేరని చెప్తే, వెంకటేశ్వరులు యానాదుల బతుకు వెతలను చెప్పారనీ దార్ల వేంకటేశ్వరరావు అన్నారు. ఇక పాత్ర చిత్రణ రెండు నవలల్లో హృదయానికి హత్తుకునేలా ఉన్నాయని తెలిపారు. ఇందులో రచయితలిద్దరూ కుల వృత్తుల్ని పరిచయం చేయడంలో ఔచిత్యం చూపారన్నారు. ఇలా ఈ రెండు నవల్లో కనిపించే తులనాత్మకాంశాలను సూక్ష్మంగా పరిశీలించారు. ముఖ్యంగా నాటకాల దృక్పథాలను రచయిత అభివర్ణించిన తీరును చూడండి. ‘మొత్తం మీద చివరిగుడిసెలో మార్క్సిస్టు ప్రభావం కనిపిస్తుంటే, ఎన్నెలనవ్వులో మార్క్సిస్టు బహుజన ప్రభావం వ్యక్తమవుతుంది.’’ (కేశవరెడ్డి ‘చివరిగుడిసె’- ఏకుల వెంకటేశ్వర్లు ‘ఎన్నెల నవ్వు’ నవలల్లో గిరిజన జీవిత చిత్రణ : తులనాత్మక పరిశీలన, అముద్రిత వ్యాసం, పుట: 5) అంటారు.
దార్ల వేంకటేశ్వరరావు దళిత బహుజనుల ఉద్యమాల్లో క్రియా శీలకంగా పాల్గొన్నారు. ఆ సందర్భంగా వెలువరించిన వ్యాసాల్లో తన అభిప్రాయాలను స్పష్టంగా వెల్లడించారు. రాజ్యాంగ పరంగా దళిత ఉప కులాలకు ప్రభుత్వాలు న్యాయం చేయడం లేదన్నారు. సమాజంలో ముస్లిం స్త్రీలు అనుభవిస్తున్న దుర్భర జీవితాల్ని ‘స్త్రీవాదంలో ముస్లిం మైనారిటీ సాహిత్యం' (వీచిక, పుటలు: 98 – 103) అనే వ్యాసంలో సవివరంగా తెలిపారు. ఇందులో ముస్లిం మైనారిటీ కవిత్వంలోని స్త్రీవాద దృక్పథాన్ని చాలా చక్కగా తెలిపారు. ఈ ముస్లిం సాహిత్యాన్ని స్త్రీలే కాకుండా పురుషులు కూడా రాయడాన్ని ప్రశంసించారు. ముస్లిం సాహిత్యాన్ని దృష్టిలో పెట్టుకొని ఎంతో దార్శనికంగా 2009లోనే భవిష్యత్తులో జరగబోయే విషయాల్ని ఈ వ్యాసంలో తెలిపారు. ముఖ్యంగా ఈ కమ్యూనిటీలో స్త్రీలు పడే బాధలు బయటకు చెప్పుకోలేనివని అన్నారు. ఈ నేపథ్యంతో రచనలు చేస్తున్నా పలువురి కవితల్ని ఉదహరిస్తూ కొన్ని అంశాల్ని బయటపెట్టారు. ప్రధానంగా స్త్రీలలో షాజహానా, మున్వీరున్నీసా, మహజబీన్, ఫాతిమా మొదలైనవారూ. పురుషుల్లో ఖాదర్ మొహియుద్దిన్, యాకుబ్, అఫ్సర్, స్కై బాబా, సలీం వంటి వారు ముస్లిం వాదాన్ని బలంగా వినిపిస్తున్నారని తెలిపారు.
దార్ల వేంకటేశ్వరరావుగారు పైన పేర్కొన్న ప్రక్రియల్లోనే కాకుండా ఇతర అంశాలపై ఎన్నో వ్యాసాలను రాశారు. అవి తెలుగు సాహిత్యంలో సామాజిక దృక్పథం, డయాస్పోర సాహిత్యం, ప్రపంచీకరణ సాహిత్యం, అంతర్జాలంలోని సాహిత్యం, అనువాద సాహిత్యం మొదలైన వాటిని ప్రధానంగా పేర్కొనవచ్చు. డయాస్పోర సాహిత్యాన్ని ప్రోత్సహిస్తున్నవారిలో ఆచార్య దార్లవారు ఒకరు. హైదరాబాదు విశ్వవిద్యాలయంలో ఎం. ఏ తెలుగు విద్యార్థులకు ఒక పాఠ్యాంశంగా కూడా ప్రవేశపెట్టారు. దీనిపై భావి పరిశోధకులకు సైతం ఆసక్తిని కలిగిస్తున్నారు. ఈ సాహిత్యాన్ని పరిచయం చేయడానికి ‘తెలుగు డయాస్పోర సాహిత్యం ఒక పరిచయం’ (బహుజన సాహిత్యం దృక్పథం, పుటలు: 99-107) అనే వ్యాసం రాశారు. ఇందులో ప్రపంచంలో వివిధ ప్రాంతాల్లో ఉన్న తెలుగువారు రాస్తున్న సాహిత్యాన్ని స్థూలంగా పరిచయం చేశారు. డయాస్పోర సాహిత్యం అంటే అర్థ వివరణలు చెప్పారు. అనేక వెబ్ సైట్లలో ఉన్న సమాచారాన్ని సేకరించి అందించారు. ఈ డయాస్పోర సాహిత్యం 1998 నుండి బాగా ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చిందని గుర్తుచేశారు. పత్రికలు ఈ సాహిత్యాన్ని విరివిగా ప్రచురించాయని తెలిపారు. అంతర్జాలంలో వివిధ బ్లాగుల్లో దీని గురించి విస్తృతంగా సమాచారముందన్నారు. మన తెలుగు ప్రాంతాల్లో వెలువడే సృజన సాహిత్యాన్ని ప్రపంచానికి తెలిసేటట్లు చేయడాన్ని కొనియాడారు. డయాస్పోర సాహిత్యంపై ఆచార్య వేంకటేశ్వరరావు చెప్పిన మాటలు ఈ సందర్భంగా స్మరించుకోదగినవి. ‘డయాస్పోరా రచయితలే తమ మాతృ దేశంలో తమ అస్తిత్త్వాన్ని, నాటి గతాన్ని తలచుకుని, వర్తమాన స్థితిగతులను సమీక్షించుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు. ఒంటరి తనం నుంచి సామూహిక జీవనం వైపు పయనించాలనే ఆకాంక్ష ఉన్నా, దాన్ని జీవితానుభవంలో పాటించలేకపోతున్నారు’. (బహుజన సాహిత్య దృక్పథం, పుట:106) అని అభిప్రాయపడ్డారు. డయాస్పోర సాహిత్యంలో ఉండే లోటుపాట్లను నిష్కర్షగా ఎండగట్టారు.
ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు ఇచ్చిన ఉపన్యాసాలలో ప్రధానంగా కారంచేడు సంఘటన, ఎస్సీ వర్గీకరణ, డా॥ బాబు జగ్ జ్జీవన్ రామ్ జయంతి, నాగప్పగారి సుందర్రాజు వర్ధంతి, దళిత సాహిత్య సవాళ్లు, అంబేద్కరిజం, ముస్లిం సాహిత్యం మొదలైనవి దళిత సాహిత్యంలోకి వస్తాయి.
‘‘దళిత సాహిత్య సవాళ్లు’ అనే అంశంపై మాట్లాడుతూ... ఎస్సీ వర్గీకరణ జరగాల్సిన ఆవశ్యకతను ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు వివరంగా తెలియజేశారు. రాజ్యాంగం కల్పించిన హక్కులు అందరికీ సమానం కాబట్టి ఎస్సీ వర్గీకరణ కచ్చితంగా జరగాలని అన్నారు. బ్రాహ్మణీయ భావజాలాన్ని నిర్ద్వంద్వంగా ఖండించారు. ఎస్సీలో అరవై ఒక్క ఉప కులాలు ఉన్నాయి. వీరిలో ఒక్కొక్కరికి ఒక్కో విధంగా రిజర్వేషన్లు కేటాయించడాన్ని ఖండించారు. తెలంగాణా, ఆంధ్ర ప్రాంతాలు భౌగోళికంగా విడిపోయినప్పటికీ మానసికంగా కలిసి ఉన్నాయని గుర్తుచేశారు. ఎస్సీల్లో మాల, మాదిగలు అధిక శాతం ఉన్నారు. వీరిలో మాలలకు రిజర్వేషన్స్ ఎక్కువ ఉండడం వల్ల మిగతా ఉప కులాలకు నష్టం జరుగుతుందని వాపోయారు. ఈ పరిస్థితిని కవులు, రచయితలు గమనించాలని చెప్పారు. ఈ విషయంపై కవితలు, కథలు, వ్యాసాలు రాసి అందరికీ అవగాహన కలిగించాలని పేర్కొన్నారు.
ఈ విధంగా ఆచార్య దార్ల వేంకటేశ్వరరావు రాసిన వ్యాసాల్లో, ఉపన్యాసాల్లో దళితుల అభ్యున్నతిని కాంక్షించే అంశాల్ని స్పృశించడం జరిగింది. కేవలం వ్యాసాలూ, ఉపన్యాసాల్లోనే కాకుండా సృజనాత్మక రచనల్లోనూ దళిత సాహిత్య దృక్పథాన్ని ముందుకు నడిపిస్తున్న దీశానిర్దేశి ఆచార్య దార్ల వెంకటేశ్వరరావు.
(భూమి పుత్ర దినపత్రిక 7.10.2020)
సా
