దాశరథితో ఆచార్య దార్ల సంభాషణ

 

దాశరథి కృష్ణమాచార్య గారితో సంభాషిస్తున్న ఆచార్య దార్ల వెంకటేశ్వరరావు ( కృమే సౌజన్యంతో)

స్థలం: నిజామాబాద్ జిల్లాలోని ఇందూరు కోట జైలు, సాయంత్ర వేళ. ఆ. జైలుని ఆచార్య దార్ల వెంకటేశ్వరరావు గారు చూడ్డానికి వెళ్ళారు. దాశరథి కృష్ణమాచార్య గారు ఖైదు చేయబడిన చారిత్రక జైలును ఆశ్చర్యంతో చూస్తున్నారు. ఆ సమయంలో దాశరథి కృష్ణమాచార్యగారు ప్రత్యక్షమై ఆచార్య దార్లతో సంభాషణ చేశారు.

దాశరథి కృష్ణమాచార్య: ఆచార్య దార్ల గారూ, ఏమిటి అంత ఆశ్చర్యంగా చూస్తున్నారు? ఈ ఇందూరు కోట జైలు గోడలు నా జీవితంలోని ఒక చారిత్రక అధ్యాయాన్ని గుర్తు చేస్తాయి. నిజాం నిరంకుశత్వానికి వ్యతిరేకంగా నా కలం గర్జించిన రోజుల్లో, ఈ గోడల మధ్య నన్ను, వట్టికోట ఆళ్వారుస్వామి గారితో సహా 150 మంది సాహితీ సమరయోధులను ఖైదు చేశారు. బొగ్గుతో ఈ గోడలపై రాసిన నా పద్యాలు తెలంగాణ పీడిత ప్రజల గొంతుకైన నా నినాదాలు. నువ్వు ఈ జైలును చూడడానికి వచ్చిన సందర్భంలో నీతో మాట్లాడాలని అనిపించింది. నా శత జయంతి ఉత్సవాలు ఎలా జరుగుతున్నాయి?  తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ, ఇతరులు ఎలాంటీ  కార్యక్రమాల చేస్తున్నారు? 

ఆచార్య దార్ల: దాశరథి గారూ, మీరు ఈ జైలు గోడల మధ్య ప్రత్యక్షమై నాతో మాట్లాడటంతో నా జన్మ సార్ధకమైనట్లు అనిపిస్తుంది. మీ శత జయంతి సందర్భంగా తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ, ఆ కార్యదర్శి డాక్టర్ బాలాచారి నామోజు గారి నాయకత్వంలో అనేక కార్యక్రమాలు నిర్వహిస్తోంది. మీ పేరిట దాశరథి సాహితీ పురస్కారం  జూకంటి జగన్నాథానికి అందింది. డా. వైరాగ్యం ప్రభాకర్ గారి అధ్యక్షతన రెండు తెలుగు రాష్ట్రాల కవులతో అంతర్జాల కవి సమ్మేళనం జరిగింది. ఆ కవితలు పుస్తక రూపంలో కూడా ప్రచురితమయ్యాయి. మీ “నా తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ” పంక్తి ఈ రోజుకీ  తెలంగాణ ఉద్యమ స్ఫూర్తిగా నిలిచింది. ఈ జైలు గోడలు మీ పోరాటాన్ని, సాహిత్యాన్ని సాక్ష్యంగా చూపిస్తున్నాయి.

దాశరథి: దార్ల గారూ, ఈ గోడలు కేవలం రాళ్ళతో కట్టినవి కావు, ఇవి నా ఉద్యమ స్ఫూర్తి యొక్క సజీవ సాక్ష్యాలు. నిజాం పాలనలో పీడిత తెలంగాణ ప్రజల గొంతుకై నా కలం గర్జించింది. “రైతుదే తెలంగాణము రైతుదే, ముసలి నక్కకు రాచరికంబు దక్కునే” అని రాసినప్పుడు, నా హృదయం రైతు బిడ్డల బాధలతో కలిసి మోగింది. “దగాకోరు బటాచోరు రజాకారు పోషకుడవు, దిగిపొమ్మని జగత్తంత నగారాలు కొడుతున్నది” అని నిజామును సూటిగా గద్దించాను. నా “అగ్నిధార” కవితలో ఈ ఉద్యమ జ్వాలలు ప్రతిఫలించాయి. నువ్వు పాఠాలు చెప్పేటప్పుడు వాటిని గుర్తించే ఉంటావు లే. ఆంధ్రమహాసభలో చైతన్యవంతమైన పాత్ర నిర్వహిస్తూ, ఈ జైలు గోడల మధ్య బొగ్గుతో పద్యాలు రాసి, దెబ్బలు తిన్నా, నా స్ఫూర్తి మాత్రం చావలేదు. నీవు నా సాహిత్య దృక్పథం గురించి ఏమనుకుంటావు?

దార్ల: దాశరథి గారూ, మీ సాహిత్య దృక్పథం తెలంగాణ ఉద్యమానికి ఊపిరి పోసింది. మీ “అగ్నిధార”లోని పద్యాలు కేవలం కవిత్వం కాదు, అవి పీడిత ప్రజల గుండె చప్పుళ్ళు. మీ “మహాంధ్రోదయం” 1953లో ఆంధ్ర రాష్ట్ర ఏర్పాటు సందర్భంగా రాసినప్పుడు, “తెలుగు నేనే! వెలుగు నేనే!” అనే పంక్తులు తెలుగు జాతి ఆత్మగౌరవాన్ని చాటాయి. మీ సాహిత్యం ఉద్యమ స్ఫూర్తిని, సామాజిక చైతన్యాన్ని కలగలిపింది. మీరు మీర్జాగాలిబ్ ఉర్దూ గజళ్ళను “గాలిబ్ గీతాలు”గా తెలుగులోకి అనువదించి, తెలుగు సాహిత్యంలో ఒక కొత్త శైలిని పరిచయం చేశారు. మీ సినిమా గీతాలు, ముఖ్యంగా “కన్నెవయసు” (1973)లోని “ఏ దివిలో విరిసిన పారిజాతమో” పాట, ఉర్దూ గజల్ శైలిని తెలుగు భావజాలంతో మేళవించిన అద్భుతమైన రచన. ఈ జైలు గోడలు మీ పోరాట స్ఫూర్తిని, సాహిత్య శక్తిని ఈ రోజు కూడా చాటుతున్నాయి. మీరే ఒక పోరాటం. మీరు ఒక అద్భుతమైన భావుకత  ఉన్న మహాకవులు మీరు. ఆ భావాలు మీ సినీ గీతాలలో కనిపిస్తాయి. 

దాశరథి: దార్ల గారూ, నీ మాటలు నా హృదయాన్ని ఆనందంగా తాకుతున్నాయి. నా సాహిత్యం తెలంగాణ రైతు బిడ్డల గుండె చప్పుడై, నిజాం నిరంకుశత్వానికి వ్యతిరేకంగా నినదించిన మాట నిజమే. ఆంధ్ర సారస్వత పరిషత్తు నిర్మాతల్లో ఒకడిగా, 1953లో తెలంగాణ రచయితల సంఘాన్ని స్థాపించి, జిల్లాల్లో సాహితీ చైతన్యాన్ని రగిలించాను. నా ఉపన్యాసాలు, భావప్రేరిత ప్రసంగాలు ఊరూరా సాంస్కృతిక చైతన్యాన్ని జాగృతం చేశాయి. “తల్లి తెలంగాణ”పై రాసిన నా పద్యాలు, “గాలిబ్ గీతాలు”లోని అనువాదాలు—ఇవన్నీ తెలుగు జాతి ఆత్మగౌరవాన్ని చాటాయి. 1977 నుండి 1983 వరకు ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆస్థాన కవిగా పనిచేసిన సమయంలో, రాష్ట్ర, కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ బహుమతులు నా సాహిత్యానికి గుర్తింపుగా నిలిచాయి. నీవు నా శత జయంతి ఉత్సవాలను గమనిస్తున్నావు కదా. దీనిలో ఎలాంటి సభలు, సమావేశాలు జరగాలని అనుకుంటున్నావు? ఇక ఎలాంటి కార్యక్రమాలు చేస్తే బాగుంటుందంటావు?

దాశరథి కృష్ణమాచార్య ఒరిజినల్ ఫోటో 

సమావేశంలో దాశరథి కృష్ణమాచార్య ఒరిజినల్ ఫోటో 

మదర్ థెరీసా నుండి పురస్కారం స్వీకరిస్తున్న దాశరథి కృష్ణమాచార్య ఒరిజినల్ ఫోటో 

తాజ్ మహల్ దగ్గర నిలబడిన దాశరథి కృష్ణమాచార్య ఒరిజినల్ ఫోటో 

దార్ల: కవిగారూ, మీ సాహిత్యం తెలంగాణ ఉద్యమానికి ఊపిరి, తెలుగు సాహిత్యానికి ఆత్మ. మీ శత జయంతి ఉత్సవాలలో మీ “అగ్నిధార”, “మహాంధ్రోదయం”, “గాలిబ్ గీతాలు” వంటి రచనలపై ప్రత్యేక చర్చలు జరగాలి. యువ కవులకు మీ ఉద్యమ సాహిత్యాన్ని పరిచయం చేసే సాహిత్య శిబిరాలు, గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో కవితా పఠన కార్యక్రమాలు నిర్వహించాలి. మీ సినిమా గీతాలపై డాక్యుమెంటరీలు, డిజిటల్ వేదికల ద్వారా చర్చలు జరగాలి. తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ఇప్పటికే మీ పేరిట పురస్కారాలు, కవి సమ్మేళనాలు నిర్వహిస్తోంది. ఈ కార్యక్రమాలు మరింత విస్తృతంగా, సామాన్య జనం, యువతను ఆకర్షించేలా జరగాలి.  ఈ జైలు గోడలపై రాసిన మీ పద్యాలు  సాహిత్య చరిత్రలో భాగంగా సంరక్షించి, యువతకు  పోరాట స్ఫూర్తిని తెలియజేయాలి.

దాశరథి: దార్ల గారూ, నీ సూచనలు నా సాహిత్య స్ఫూర్తిని సజీవం చేసేలా చేస్తాయి. ఈ ఇందూరు కోట జైలు గోడలు నా పద్యాలకు సజీవ సాక్ష్యాలు. ఈ ప్రాంతాన్ని చారిత్రక స్థలంగా ప్రకటించాలి. భవిష్యత్తులో ఉద్యమాలు చేసే వారికి ఇది స్ఫూర్తి కావాలి. నా “నా తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ” పంక్తి తెలంగాణ ఉద్యమానికి ఊపిరిగా నిలిచిందనడం సంతోషం కలిగిస్తుంది. నా సాహిత్యం, నా ప్రసంగాలు, నా గీతాలు—ఇవన్నీ తెలుగు జాతి ఆత్మగౌరవాన్ని, స్వాతంత్ర్య స్ఫూర్తిని చాటాయి.  తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ, డాక్టర్ బాలాచారి గారు,  డా. వైరాగ్యం ప్రభాకర్ గారు చేస్తున్న కార్యక్రమాలు నా సాహిత్యాన్ని యుగాయుగాలు జీవించేలా చేస్తాయి. తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ, తెలుగు భాషా చైతన్య సమితి  ప్రతీ వారం నిర్వహిస్తున్న ప్రసంగాలు వంటివి గొప్ప కార్యక్రమాలు. డా. వైరాగ్యం ప్రభాకర్ గారి సంపాదకత్వంలో వెలువడిన‘ధిక్కార స్వర ఝరి దాశరథి’ పేరుతో అనేకమంది కవుల సంకలనం నాకు ఎంతో సంతోషాన్ని కలిగించింది. దానికి మీ సుదీర్ఘమైన ముందుమాట మీ సహృదయతను, తెలంగాణ పట్ల మీకున్న సదభిప్రాయాన్ని తెలియజేస్తుంది. అందుకు నీకు,    తెలంగాణ ప్రభుత్వానికి, ప్రజలకు నా హృదయపూర్వక కృతజ్ఞతలు.

దార్ల: నా తెలంగాణ కోటి రత్నాల వీణ పూర్తి పాఠం ఎక్కడ దొరుకుతుంది ?

దాశరథి: అగ్నిధారలో ‘రైతుదే’‌ పేరుతో ఈ పద్యాలు కనిపిస్తాయి. 

‘’ప్రాణము లొడ్డి ఘోర గహనాటవులన్‌ బడగొట్టి, మంచి మా/

గాణములన్‌ సృజించి, ఎము కల్‌ నుసిజేసి పొలాలు దున్ని, భో/

షాణములన్‌ నవాబునకుస్వర్ణము నింపిన రైతుదే, తెలం/

గాణము రైతుదే; ముసలినక్కకు రాచరికంబు దక్కునే?/

ఓ నిజాము పిశాచమా! కానరాడు/

నినుబోలిన రాజు మా కెన్నడేని;/

తీగెలను తెంపి అగ్నిలో దింపినావు/

నా తెలంగాణ, కోటి రత్నాలవీణ.’’ అని వర్ణించాను

దార్ల: మీ అగ్నిధార కావ్యం గురించి మరికొంచెం వివరిస్తారా? 

దాశరథి: అగ్నిధారలోని ఖండికల్లో చాలావరకూ ఆ జైలు జీవితంలోనూ, జైలులో నుంచి బయటపడ్డ కొత్తల్లోనూ రాశాను. నిజాం రాష్ట్రంలో ప్రభుత్వ నిరంకుశత్వం, ప్రజల అగచాట్లు, భారత స్వాతంత్ర్యం, భారత సైన్యాల ప్రవేశం, నైజాం ప్రభుత్వ పతనం ఇవన్నీ దీనిలో రాశాను.  నిజాం , రజాకార్లు తెలంగాణలోని పేద ప్రజల ఆస్తులను లాక్కోవడం, స్త్రీలను చెరచడం,  బలవంతంగా అత్యాచారాలు చేయడం... ఇవన్నీ చూసి సహించలేకపోయాను. అక్షరాలను నిప్పుకణికల్లా  వెలిగించాలనుకున్నాను. అందుకే దీన్ని తెలంగాణ సమరసాహిత్యం అంటారు. 

దార్ల: అగ్నిధారలో కేవలం ఉద్యమ కవిత్వాన్నే చూడాలా?  ఇంకే కోణం లేదంటారా?

దాశరథి: అగ్నిధార ఖండకావ్యంలో 48 కవితలు ఉన్నాయి.  రవీంద్రుడి కవితలు, కైఫి అద్మి ఉర్దూ కవితలు కూడా అనువాదాలు చేసి పద్యాలుగా రాశాను. కానీ అత్యధికంగా పేదవాని గుండెల్లోని బాధల్ని అగ్నిధారగా కురిపించాను. 

దార్ల: ఈ కావ్యాన్ని ప్రసిద్ధ‌ నవలాకారుడు వట్టికోట ఆళ్వారుస్వామికి అంకితం చేశారు కదా. ‘’అసలు ఆళ్వార్లు పన్నెండు మందే;/పదమూడో ఆళ్వార్ మా/వట్టికోట ఆళ్వార్ స్వామి!/నిర్మల హృదయానికి/నిజంగా అతడు ఆళ్వార్’’  అని ప్రారంభించి కొనసాగిస్తూ  ‘’మిత్రుని కోసం కంఠం ఇవ్వగలవాడు/మంచికి పర్యాయ పదం ఆళ్వార్/అతనిదే సార్థకమైన జీవితం/అతని కీ అగ్నిధార అంకితం’ అని అంకితం ఇచ్చారు కదా! ఆయనంటే మీకు అంత అభిమానం ఎందుకు? 

దాశరథి:  వట్టికోట ఆళ్వార్ స్వామిది ప్రజల గొంతుక. ఒక ఉద్యమ స్ఫూర్తి. నిర్మలమైన మనసు కలిగిన వాడు. ఆయన దగ్గర ఉండి చూసిన తర్వాత నాకు ఆయనకే ఇవ్వాలనిపించింది. 

దార్ల: కవి గారూ, ఈ కావ్యంపై దేవులపల్లి రామానుజరావు గారి అభిప్రాయం ఏమిటి? 

దాశరథి: దాశరథి హృదయమునుండి పొగలు, సెగలు పైకి ఉబికి వచ్చి 'అగ్నిధార'లో అక్షరరూపమును దాల్చినవి. ఆగర్భ శ్రీనాథునికి., అనాథునికి మధ్య చిరకాలమునుండి జరుగుచున్న సంఘర్షణను ప్రధానముగా ఇంతితో, వాసంతితోపాటు మా దాశరథి తన కవితా వస్తువుగ స్వీకరించినాడు. తెలుగు సాహిత్యములో ఇదియొక విప్లవాత్మకమగు మార్పు. ఈ మార్పునకు మన ఆర్థిక, సాంఘిక పరిస్థితులే కారణమని చెప్పవచ్చును. నేడు మనదేశములో ఆర్థికముగా ఒక గొప్ప విప్లవము జరుగుచున్నది. సాహిత్యములో గూడ యిట్టి తిరుగుబాటే కనపడుచున్నది. ఈ తిరుగుబాటుకు దాశరథి 'అగ్నిధార' ప్రాతినిధ్యము వహించుచున్నది.నిలువ నీడలేని, నిస్వార్థమానవుని అభ్యుదయమే దాశరథి కవిత్వమునకు ప్రేరణ’ అని ఆయన అన్నారు.

దార్ల: దాశరథి గారూ, ధన్యవాదాలు. మీ సాహిత్యం, మీ ఉద్యమ స్ఫూర్తి తెలుగు జాతికి దీపస్తంభం. ఈ జైలు గోడలు మీ పోరాటాన్ని, మీ కవిత్వాన్ని ఈ రోజుకి కూడా చాటుతున్నాయి. మీ శత జయంతి ఉత్సవాలు మీ వారసత్వాన్ని భావి తరాలకు స్ఫూర్తిని అందిస్తాయి. మీకు నా వినమ్ర నివాళులు.

నిజామాబాద్ లో దాశరథిని జైలులో పెట్టిన దాని ముందు ఇద్దరూ (దాశరథి, దార్ల) కూర్చొని మాట్లాడుకుంటున్నారు. 

చార్మినార్ పరిసర ప్రాంతాల్లో దాశరథితో ఆచార్య దార్ల వెంకటేశ్వరరావుగారి సంభాషణ 

(దాశరథి ఆనందంతో నవ్వుతూ, తన సాహిత్య స్ఫూర్తి జీవించే ఉన్న దృశ్యాన్ని చూసి ఆనందిస్తూ అదృశ్యమవుతారు. ఆచార్య దార్ల వెంకటేశ్వరరావు గారు గౌరవంగా నమస్కరిస్తూ, వారి సాహిత్యాన్ని జీవించేలా చేయాలని నమస్కరిస్తారు.)